Słynne cebulaki, czyli wzór cebulowy na porcelanie

Porcelana ze wzorem cebulowym nawiązuje do dalekowschodniej ornamentyki, gdzie granat jest elementem składowym większej całości. Tradycyjnie jest dekorowana z uwzględnieniem zasad symetrii i pełna symbolicznych znaczeń, które współcześnie są interpretowane na różne sposoby. Jest też inna teoria mówiąca, że skojarzenie z cebulą na porcelanie pochodzi nie od granatu, lecz stylizowanych kwiatów piwonii, oznaczających dobrobyt. Ta wersja jest jednak rzadsza.

Malowany na chińskiej porcelanie znak lotosu (symbol czystości i duchowego spełnienia) w wersji europejskiej zastąpiła chryzantema, którą na ogół umieszcza się w centralnej części naczynia. Obok otwartego kwiatu pojawiają się też pąki wyrastające z tego samego pędu, co obrazuje czas. Dla wzoru cebulowego charakterystyczna jest też łodyga bambusa lub gałązka opleciona powojem, co z kolei kojarzy się z jednością. Osiem granatów, owoców życia, pojawia się na ogół symetrycznie wokół centralnego motywu, na brzegach naczynia. Ta liczba nie jest przypadkowa – ośmiokąt oznacza bowiem we wschodniej kulturze przestrzeń między ziemią i niebem.

Malunki nie bez powodu wykonuje się w nasyconym, kobaltowym odcieniu – oznacza on bowiem otwartość i mądrość. We współczesnych nawiązaniach do wzoru cebulowego zachowuje się zwykle zwyczajową kolorystykę, ale rysunki są odtwarzane w nieregularnym układzie i zatracają zwykle swój symboliczny wymiar. Dzięki temu zdobienia są jednak subtelniejsze i nadają porcelanie lekkości.

Pod skrzydłami Augusta II Sasa na zamku w Miśni działała pracownia alchemiczna. Johann Friedrich Böttger, który tam pracował, próbował wynaleźć sposób na zamianę metali nieszlachetnych w złoto. Podczas jednej z prób zastosował kaolin, w wyniku czego w efekcie uzyskał porcelanę. Najpewniej odkrycie to nie było wyłącznie jego dziełem. Udoskonalił on jedynie recepturę innego, nieco wcześniej zmarłego na dworze wynalazcy - Ehrenfrieda Walthera von Tschirnhaus, który eksperymentował z produkcją szkła. Miśnieńska porcelana szybko stała się odpowiednikiem wyrobów z krajów Dalekiego Wschodu. Tworzone z niej naczynia na początku XVIII wieku osiągnęły już taki kunszt zdobniczy, że szczyciły się nimi zarówno arystokratyczne salony, jak i pałacowe sale. Początkowo porcelanę zdobiły wielobarwne dekoracje, często ukazujące scenki rodzajowe. Następnie pod wpływem inspiracji ze Wschodu narodził się słynny wzór cebulowy - Meissen Zwiebelmuster.

Chociaż przepis na miśnieńską porcelanę był pilnie strzeżony, skradziono go i wkrótce na terenie Europy zaczęły pojawiać się nowe wytwórnie białego złota, kopiujące także wspomniany wzór cebulowy.

Porcelanę ze wzorem cebulowym zdobią granatowe desenie. Tradycyjnie maluje się je odpornym na wysoką temperaturę kobaltem, a następnie pokrywa powierzchnię szkliwem. Cały proces wydaje się prosty, ale w rzeczywistości taki nie jest. Barwnik błyskawicznie wsiąka bowiem w porcelanę podczas nakładania, co nie pozwala na dokonanie jakichkolwiek poprawek na bieżąco. Początkowo jest blady i poszarzały, dopiero po pokryciu glazurą i wypaleniu ożywa intensywną barwą.

Kolor kobaltowy doskonale podkreśla śnieżnobiały odcień porcelany. Połączenie to uznawano niegdyś za ideał dobrego smaku.

Gdy okazało się, że cząsteczki kobaltu i tlenu tworzą niezwykle trwałe połączenie, naczynia wyrabiane z jego zastosowaniem stały się rozchwytywane, co trwa po dziś dzień. Wiele, szczególnie wczesnych egzemplarzy z porcelany ze wzorem cebulowym ocalało w nienaruszonym stanie w muzeach, inne są w rękach kolekcjonerów, którzy bez wahania płacą krocie nawet za pojedyncze sztuki wyszperane na pchlich targach. O popularności cebulaków decyduje bowiem nie tylko ich unikalna estetyka, lecz także związane z nimi historie i zaszyfrowane symbole, które chciałby zgłębić niejeden pasjonat.