Domy kopułowe. Ciekawostka czy realna alternatywa dla tradycyjnego budownictwa?

Domy w kształcie kopuły kojarzą się raczej z igloo i filmami s-f niż z polskim budownictwem. Ale takie niezwykłe budynki wznosi się już od wielu lat, a ostatnio budzą coraz większe zainteresowanie.

Choć mieszkalne kopuły znane są już od dawna, wciąż nie zdobyły większej popularności. Czy to tylko kwestia czasu i przełamania przyzwyczajeń, czy może na zawsze pozostaną ciekawostką dla nielicznych entuzjastów? Te niestandardowe obiekty mają równie wiele zalet, co wad. Niektóre cechy, jak zwracający uwagę, ekstrawagancki wygląd trudno przypisać do jednej z tych grup.

Zalety domów kopułowych...
Budynek w formie półsfery ma wiele zalet, począwszy od najlepszej możliwej relacji objętości do powierzchni – przy minimalnym zużyciu materiałów uzyskuje się maksymalną kubaturę. To z kolei umożliwia wybudowanie kopuły przy użyciu mniejszej ilości materiałów budowlanych niż w przypadku typowych domów. Mniejsza powierzchnia ścian zewnętrznych ogranicza też straty ciepła. Prawidłowo zbudowana czasza może spełniać standardy domu energooszczędnego.

Zobacz koniecznie: Niezastąpiony w nowoczesnym domu. Wygląda obłędnie!

Równomierny rozkład sił i nisko położony środek ciężkości sprawiają, że do budowy można użyć lekkich materiałów, a konstrukcja będzie wytrzymała. Ten ostatni argument wpływa na ogromną popularność kopuł na przykład w Japonii. Obła bryła jest odporna na huraganowe wiatry i trzęsienia ziemi. W Polsce groźba wstrząsów sejsmicznych jest mało realna, ale wichury regularnie zrywają i uszkadzają dachy. W domu kopułowym to niemożliwe, choćby dlatego, że dachu jako takiego nie ma. Cała zewnętrzna powierzchnia może być wykończona w ten sam sposób, nie ma konieczności wykonywania drogich pokryć. Na czaszy nie zalega śnieg, a woda spływa szybko.

Niewielką kopułę można szybko zbudować z prefabrykowanych elementów. Nie są potrzebne wewnętrzne ściany nośne, a więc całe wnętrze można urządzić dowolnie, a w razie potrzeby zmienić aranżację.

...i wady
Budowa niestandardowego domu może oznaczać problem ze znalezieniem wykwalifikowanych wykonawców, którzy będą chcieli się podjąć pracy. Lepiej zdecydować się na firmę z doświadczeniem. W rezultacie ceny mogą okazać się wyższe niż w przypadku przeciętnego obiektu. To samo dotyczy aranżacji wnętrza. Dom wybudowany na planie koła nie ma prostych ścian – zakrzywiają się w pionie i w poziomie. Zabudowa musi być do tego dostosowana. Żeby w pełni wykorzystać miejsce przy ścianach, trzeba wykonać meble na wymiar. W przypadku większych kopuł problem rozwiązuje częściowo budowa ścianek działowych. Można na nich zawiesić typowe szafki czy urządzić kuchnię dostępnymi w sklepach meblami.

Poza problemami technicznymi pozostaje jeszcze estetyka. Futurystyczna forma na osiedlu zabudowanym domami z katalogu albo gierkowskimi kostkami może razić i wyglądać niekorzystnie. Kopuły lepiej sprawdzą się na dużych działkach niż w gęstej podmiejskiej zabudowie. Chyba że możliwa byłaby budowa zespołu takich obiektów. W wielu polskich gminach takie realizacje nie są jednak możliwe ze względu na warunki miejscowego planu zagospodarowania. Plan może narzucać np. budowę dachu o określonym nachyleniu połaci, uniemożliwiając w ten sposób wznoszenie domów-kostek, ale też kopuł. Z doświadczeń użytkowników wynika także, że wadą domu kopułowego może być akustyka - dźwięk odbija się od zakrzywionych ścian.

Domy kopułowe w Polsce
Niektóre polskie kopuły mieszkalne zdążyły się już postarzeć. Dom Igloo został wybudowany przez Witolda Lipińskiego już w 1964 roku. Architekt znany między innymi jako projektant obserwatorium astronomicznego na Śnieżce chętnie eksperymentował z nowymi formami. Wrocławski dom był więc zarówno miejscem do życia dla jego rodziny, jak i praktycznym doświadczeniem. Nowatorska forma mocno kontrastowała z możliwościami wykonawców. Dom wzniesiono głównie z poniemieckiej cegły rozbiórkowej, zewnętrzną powierzchnię pokryła folia aluminiowa na cementowym podłożu. Zastosowanie materiałów niskiej jakości wymusiło późniejsze remonty domu, budynek jest jednak wciąż zamieszkiwany.

Obecnie inwestorzy zainteresowani budową mieszkalnej kopuły mogą skorzystać z usług wyspecjalizowanych firm i wybrać jedną z kilku różnych technologii.

Ta różnorodność sprawia, że trudno porównać koszt budowy kopuły z tradycyjnym budownictwem, rozpiętość cen jest duża. GreenArch proponuje domy drewniane, z konstrukcją gięto-klejoną. Mogą to być obiekty dwupoziomowe, o wysokości przeszło 7 metrów. Opracowany kilka lat temu system Omega 2010 zakładał budowę domów z prefabrykatów ze spienionego tworzywa sztucznego oraz z betonu. Choć do masowej produkcji nie doszło, sama technologia wydaje się praktyczna i jest stosowana za granicą. Firma Japan Dome House ma w ofercie całą rodzinę elementów umożliwiających budowę kopuły, wraz z wykuszowymi oknami różnych rozmiarów.

Firma Jana Pręgowskiego (Monolityczne Konstrukcje MCP) stosuje efektowną technologię, w której do budowy używany jest wielki balon. Pneumatyczna forma napełniona powietrzem jest pokrywana warstwą pianki poliuretanowej. Na tej podstawie układane jest zbrojenie, a wreszcie natryskiwany beton. W rezultacie powstaje cienkościenny monolityczny szkielet budynku. W tej technologii budowane są zarówno domy, jak magazyny, zamrażalnie i hangary. Indywidualni inwestorzy mogą też wykorzystywać tradycyjne metody i budować ściany swoich kopuł np. z cegły, albo sięgnąć po alternatywne materiały, takie jak słoma i glina.